Żmudzini w dalszym ciągu czują się potomkami odrębnego bałtyjskiego plemienia, które wprawdzie z Litwinami utworzyło księstwo, a potem z Polakami wspólną Rzeczypospolitą, to jednak byli inni, a ich wkład w te państwa był szczególny.
Samogitia Pars czyli Księstwo Żmudzkie rządziło się odrębnymi prawami i w polityce wewnętrznej WKL a potem Rzeczypospolitej często z niepokojem oczekiwano na głos Żmudzi. To oni, najbliżsi sąsiedzi Krzyżaków, tak dzielnie bronili swego dostępu do Bałtyku, że w istocie nie dopuścili do terytorialnego połączenia Zakonu Krzyżackiego z Zakonem Inflanckim, bo wąskiego paska wybrzeża z Memelem (lit. Kłajpeda) na czele nie można było traktować jako traktu komunikacyjnego, jako że de facto był on cały czas kontrolowany przez zbrojne wycieczki żmudzkie. Żmudzki port Połąga (lit. Palanga) nigdy nie była opanowaną przez Niemców.
To Żmudzinom w istocie Łotwa zawdzięcza swoją odrębność, a potem emancypację. Oni swą walecznością uniemożliwili bowiem rozwój jednolitego Państwa Krzyżackiego, z dwoma gałęziami-pruską i inflancką.
Niemożność chłopskiej kolonizacji Inflant, takiej jaka miała miejsce w Prusach, uratowała Łotyszy i Estończyków przed wynarodowieniem. Bo nie miecze wyrżnęły plemiona pruskie, lecz niemieccy chłopi, którzy podwodami przyciągnęli z Westfalii, Nadrenii i Brandenburgii zgermanizowali Bałtów. Kontrolowana przez Żmudzinów plaża pod Połągą
nie nadawała się na tego typu trakt kolonizacyjny. A wozić chłopskie masy statkami przez burzliwy Bałtyk było nie sposób.
Dzisiejsi Żmudzini mają świadomość swej wyjątkowej roli na Inflantach i dlatego upominają się o autonomię. Również z powodu wyraźnej niechęci do totalitarnej Unii Europejskiej. Żmudzini założyli swoją partię, która chce uznania przez władze Litwy istnienia narodu i języka żmudzkiego oraz utworzenia autonomicznego Regionu Żmudzkiego. Założycielski zjazd partii odbył się 20 kwietnia 2008 roku. Żmudzini mają już swój herb (jest nim niedźwiedź) i swoją stolicę w Telszach, będących już stolicą rzymskokatolickiej Diecezji Żmudzkiej. Według nieoficjalnych danych Żmudzini stanowią 1/3 mieszkańców Republiki Litewskiej, a więc jest ich około miliona.
Stefan Pastuszewski